شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
بسیاری از مولکول های محلول در خون یا مایع میان بافتی از راه انتشار مبادله میشوند؛ مانند اکسیژن گلوکز و کربن دی اکسید. در همه موارد، جهت انتشار را شیب غلظت تعیین میکند.مولکول های محلول میتوانند هم از راه منافذ پر از آب دیواره مویرگ منتشر شوند و هم به طور مستقیم از غشای یاخته های بافت پوششی میتوانند عبور کنند. راه عبور را میزان انحلال مواد در لیپیدهای غشا یا آب تعیین میکند. مولکول هایی که انحلال آنها در لیپیدهای غشا، کم است مثل گلوکز و یونهای سدیم و پتاسیم از طریق منافذ منتشر میشوند و مولکول هایی مثل اکسیژن، کربن دی اکسید و اوره که انحلال آنها در لیپیدهای غشا بیشتر است میتوانند از غشای یاخته های دیواره مویرگ منتشر شوند. مولکول های آب از هر دو روش از دیواره مویرگ منتشر میشوند.
پروتئین های درشت، که نمیتوانند از منافذ غشای یاخته های بافت پوششی عبور کنند، درون کیسه هایی از جنس غشا قرار میگیرند و با درون بَری وارد یاخته های پوششی شده و با برون رانی از آنها خارج میشوند. روش دیگری که مبادله مواد در مویرگ ها کمک میکند جریان توده ای است. در این روش، انتقال مواد از منافذ دیواره ها صورت میگیرد که عامل آن اختلاف فشار میان درون و بیرون مویرگ است. فشار اسمزی حاصل از وجود پروتئینها در خون و باقیمانده فشار خون که فشار تراوشی نام دارد، دو نیروی مؤثر در تبادل مواد بین مویرگ و مایع میانبافتی است. بیشتر بودن فشار تراوشی در سمت سرخرگی، باعث خروج تودهای از مواد از مویرگ میشود و این مواد در اختیار یاخته ها قرار میگیرد و در طرف سیاهرگی، بیشتر بودن فشار اسمزی نسبت به فشار تراوشی باعث بازگشت تودهای مواد به مویرگ میشود که به این رفت و برگشت، جریان توده ای میگویند. 
کمبود پروتئین های خون و افزایش فشار درون سیاهرگ ها میتواند از سرعت این بازگشت مایعات از بافت به خون بکاهد.در نتیجه، مواد خارج شده از مویرگ به خون باز نمیگردند. در این حالت، بخشهایی از بدن، متورم میشود که به آن خیز با ادم میگویند. مصرف زیاد نمک و مصرف کمِ مایعات نیز میتواند به خیز منجر شود.
سیاهرگ ها با داشتن فضای داخلی وسیع و دیوارهای با مقاومت کمتر، میتوانند بیشتر حجم خون را در خون جای دهند. با توجه به کاهش شدید فشار خون و جهت حرکت خون در سیاهرگ ها را که در بیشتر آنها به سمت بالا است لازم است عواملی به جریان خون در سیاهرگ ها کمک کند.
حرکت خون در سیاهرگ ها به ویژه در اندام های پایین تر از قلب، به مقدار زیادی به انقباض ماهیچه های اسکلتی وابسته است. انقباض ماهیچه های دست و پا، شکم و دیافراگم، به سیاهرگ های مجاور خود فشاری وارد میکنند که باعث حرکت خون در سیاهرگ به سمت قلب میشود (شکل26)
وجود آنها در سیاهرگ های دست و پا، جریان خون را یک طرفه و به سمت بالا هدایت میکند. در هنگام انقباض هر ماهیچه در سیاهرگ مجاور آن، دریچه های بالایی باز و دریچه های پایین، بسته میشوند.
در هنگام دم، که قفسه سینه باز میشود، فشار از روی سیاهرگ های نزدیک قلب برداشته میشود و درون آنها فشار مکشی ایجاد میشود که خون را به سمت بالا میکشد.
تبادل مواد در مویرگ ها:
بسیاری از مولکول های محلول در خون یا مایع میان بافتی از راه انتشار مبادله میشوند؛ مانند اکسیژن گلوکز و کربن دی اکسید. در همه موارد، جهت انتشار را شیب غلظت تعیین میکند.مولکول های محلول میتوانند هم از راه منافذ پر از آب دیواره مویرگ منتشر شوند و هم به طور مستقیم از غشای یاخته های بافت پوششی میتوانند عبور کنند. راه عبور را میزان انحلال مواد در لیپیدهای غشا یا آب تعیین میکند. مولکول هایی که انحلال آنها در لیپیدهای غشا، کم است مثل گلوکز و یونهای سدیم و پتاسیم از طریق منافذ منتشر میشوند و مولکول هایی مثل اکسیژن، کربن دی اکسید و اوره که انحلال آنها در لیپیدهای غشا بیشتر است میتوانند از غشای یاخته های دیواره مویرگ منتشر شوند. مولکول های آب از هر دو روش از دیواره مویرگ منتشر میشوند.
پروتئین های درشت، که نمیتوانند از منافذ غشای یاخته های بافت پوششی عبور کنند، درون کیسه هایی از جنس غشا قرار میگیرند و با درون بَری وارد یاخته های پوششی شده و با برون رانی از آنها خارج میشوند. روش دیگری که مبادله مواد در مویرگ ها کمک میکند جریان توده ای است. در این روش، انتقال مواد از منافذ دیواره ها صورت میگیرد که عامل آن اختلاف فشار میان درون و بیرون مویرگ است. فشار اسمزی حاصل از وجود پروتئینها در خون و باقیمانده فشار خون که فشار تراوشی نام دارد، دو نیروی مؤثر در تبادل مواد بین مویرگ و مایع میانبافتی است. بیشتر بودن فشار تراوشی در سمت سرخرگی، باعث خروج تودهای از مواد از مویرگ میشود و این مواد در اختیار یاخته ها قرار میگیرد و در طرف سیاهرگی، بیشتر بودن فشار اسمزی نسبت به فشار تراوشی باعث بازگشت تودهای مواد به مویرگ میشود که به این رفت و برگشت، جریان توده ای میگویند.
خیز یا ادم :
کمبود پروتئین های خون و افزایش فشار درون سیاهرگ ها میتواند از سرعت این بازگشت مایعات از بافت به خون بکاهد.در نتیجه، مواد خارج شده از مویرگ به خون باز نمیگردند. در این حالت، بخشهایی از بدن، متورم میشود که به آن خیز با ادم میگویند. مصرف زیاد نمک و مصرف کمِ مایعات نیز میتواند به خیز منجر شود.
سیاهرگ ها :
سیاهرگ ها با داشتن فضای داخلی وسیع و دیوارهای با مقاومت کمتر، میتوانند بیشتر حجم خون را در خون جای دهند. با توجه به کاهش شدید فشار خون و جهت حرکت خون در سیاهرگ ها را که در بیشتر آنها به سمت بالا است لازم است عواملی به جریان خون در سیاهرگ ها کمک کند.
تلمبه ماهیچه اسکلتی :
حرکت خون در سیاهرگ ها به ویژه در اندام های پایین تر از قلب، به مقدار زیادی به انقباض ماهیچه های اسکلتی وابسته است. انقباض ماهیچه های دست و پا، شکم و دیافراگم، به سیاهرگ های مجاور خود فشاری وارد میکنند که باعث حرکت خون در سیاهرگ به سمت قلب میشود (شکل26)
دریچه های لانه کبوتری:
وجود آنها در سیاهرگ های دست و پا، جریان خون را یک طرفه و به سمت بالا هدایت میکند. در هنگام انقباض هر ماهیچه در سیاهرگ مجاور آن، دریچه های بالایی باز و دریچه های پایین، بسته میشوند.
فشار مکشی قفسه سینه:
در هنگام دم، که قفسه سینه باز میشود، فشار از روی سیاهرگ های نزدیک قلب برداشته میشود و درون آنها فشار مکشی ایجاد میشود که خون را به سمت بالا میکشد.